Je wilt vleermuizen gaan spotten, dan heb je al gauw een batdetector nodig. Er zijn (zelfbouw) vleermuisdetectors van een paar tientjes tot professionele van een paar duizend euro. Het verschil zit in het systeem gebruikt om vleermuis geluiden hoorbaar te maken. Ook de kwaliteit van de gebruikte microfoon verschilt sterk. De prijs bepaalt over het algemeen niet alleen de geluidskwaliteit, maar vaak ook de stevigheid en ergonomie (hoe het apparaat in de hand ligt, hoe de knoppen (en evt. display) werken). Voor het meeste vleermuis werk is een high-end hetrodyne detector genoeg.

De “standaard” detectors zijn in te delen in drie categorieën: heterodyne of mixerdetectors (smalband), frequency division of deler-detectors (breedband), en de time
expansion-detectors (tijdvertraagd). Daarnaast zijn er de wat duurdere (meestal realtime) detectors met ingebouwde opnameapparatuur. Het is bij de meeste detectors handig om een koptelefoon te gebruiken. Dit om zachte vleermuisgeluiden te kunnen horen, die anders door de afstand en omgevingsruis verloren gaan.

Heterodyne

De heterodyne detectors zijn het eenvoudigst en dus ook het goedkoopst. Je stelt een toonhoogte in waarop je vleermuisgeluiden verwacht. In het apparaat zit een oscillator die het geluid dat je ingesteld hebt mixt met het geluid van een passerende vleermuis. Als het apparaat ingesteld is op 50 Khz en er roept een vleermuis op 45 Khz dan komt er een geluid uit van 5 Khz. Een vleermuis die roept op 25 Khz geeft ook een geluid maar dan 25 khz en kun je dus niet meer horen. Een vleermuis die roept op 40 Khz geeft een geluid van 10 Khz. Deze vleermuis is wel hoorbaar, maar met een vertekend geluid. Wil je de vleermuizen beter horen dan stel je in op een andere frequentie waarop je de vleermuis verwacht. Het geluid is niet vertraagd, dus je hoort wat er op dat moment gebeurt. Geluiden van dit type detectors zijn wel op te nemen (alleen nuttig als je ook de omstandigheden noteert), maar niet later nader te analyseren via bv een spectrogram. Er zijn twee heterodyne detectors die zelf de frequentie (kunnen) kiezen van een passerende vleermuis. Klinkt handig, tot je ergens bent waar veel vleermuizen zijn. 

Frequency division

De frequency-division detectors delen het geluid dat binnenkomt door een vast getal (vaak 10 of 12). Hierdoor kun je zowel een vleermuis die roept op 25 Khz als een vleermuis op 50 Khz horen. Aanwezige vleermuizen kunnen daarmee minder snel gemist worden. Er zijn ook detectors welke het heterodyne geluid via de linker speaker en het frequnecy division geluid via de rechter speaker laten horen. Een koptelefoon is dan noodzakelijk om dit te kunnen horen. Het frequency-division geluid is niet tijdvertraagd, dus je hoort wat er op dat moment gebeurt. Het display geeft aan op welke frequentie de vleermuis het best te horen is, maar alle geluiden klinken hetzelfde en blikkerig. De soorten zijn beperkt op ritme te herkennen. Wel zijn deze geluiden goed op te nemen met een externe audiorecorder (of smartphone) en naderhand (zeer) beperkt met een geluidenprogramma te analyseren.

Time expansion

Time expansion-detectors slaan het binnenkomende geluid digitaal op en spelen het vertraagd af. De opgenomen tijd is vaak een seconde en de vertraging 10 keer, maar dat kan wisselen per detector (merk) en is soms instelbaar. Nadeel is dat je tijdens het afspelen, wat 10x langer duurt dan de echte opname, niet meer hoort wat er op dat moment gebeurt. Sommige detectors combineren twee methoden (linker speaker heterodyne, rechter speaker time expension). Een koptelefoon is dan noodzakelijk om dit te kunnen horen.  Geluiden kunnen opgenomen worden en later via bv een spectrogram worden geanalyseerd. Het is altijd nuttig om de omgevingsomstandigheden (open besloten habitat) te noteren. Sommige detectors hebben een ingebouwde GPS. 

Stand alone

Een detector bedoelt om ergens neer te leggen. Neemt continu op wat er gebeurt.

Overzicht detectors voor hobymatig gebruik tot vleermuisonderzoeker

Overzicht van dure professionele detectors

Waar koop ik een detector

• Veldshop.nl
• Apodemus.nl

We onderscheiden twee soorten kasten A) ophangkasten en B) inbouwkasten

A- Ophangkasten

Een ophangkast kun je ophangen aan een boom of tegen een huis. Het ophangen van vleermuiskasten is altijd een hoop dat er vleermuizen in komen. Het werkt vaak beter er meerderen op te hangen dan enkele om succes te hebben: Vleermuizen moeten herkennen dat ze er in kunnen verblijven; eenmaal er aan gewend gaat het vaak sneller.

Houtbetonkasten zijn zeker degelijker dan houten kasten, zeker met het oog op grote bonte spechten. Het voordeel van platte kasten is dat je ze van onderaf zonder ze open te maken kan controleren. Het nadeel van bolvormige kasten is dat ze vaak erg in trek zijn bij wespen en horenaars, regelmatig controleren is daarom een must (zie ook onderaan dit artikel)

Sommige vleermuissoorten houden meer van platte kasten, andere meer van bolle kasten (nissen versus holtes). Voor franjestaart, rosse vleermuis en grootoorvleermuis zijn bolle kasten meer geschikt, de ruige en gewone dwergvleermuis zitten liever in een platte kast, maar soms ook wel in een bolle.

Het ophangen gaat het beste met een RVS houtdraadbout met een carrosseriering er voor met een accuboormachine er in schroeven. Die kun je dan wat losser draaien met een ratel of ringsleutel als de boom verder gegroeid is. Ze in de boom spijkeren met een aluminium spijker is een andere optie.

Meer weten? kijk dan ook even iets verderop op deze webpagina voor onder andere een bouwtekening en ophanginstructie.

B- Inbouwkasten

Een inbouwkast wordt in een muur van een gebouw ingebouwd. Deze optie is dus vooral interresant bij nieuwbouw of bij gebouwen waar het niet erg is om een gat in een muur te maken. Vaak worden inbouwkasten geschakeld, dit om meer variatie in binnenklimaat te creeeren. Vleermuizen kunnen immers bij een woonhuis vaak vrij bewegen tussen dak en muur, terwijl ze bij een inbouwkast alleen bewegingsruimte hebben in de kast(en) zelf. Om te voorkomen dat vleermuizen het niet te heet krijgen tijdens een dag volle zon-expositie, is variatie in binnenklimaat nodig. Helaas zijn inbouwkasten momenteel voor vleermuizen nog geen volwaardige vervanging voor oorspronkelijke verblijfplaats, zoals bijvoorbeeld een huis of een boom. Zondermeer gebruik van inbouwkasten kan de gunstige staat van instandhouding van vleermuizen schaden. We raden aan om kasten met de nodige zorg worden toe te passen. Meer over dit onderwerp kunt u hier lezen.

Voorzieningen aan andere objecten

Hier een aantal aanpassingen noemen die aan kerken mogelijk zijn, zoals vervangen van kippegaas tegen duiven voor panelen. Aanbrengen van hangplekken op de zolder. Zie onderstaande voorbeelden. In de duitse brochure ' wir bauen ein haus' (zie onder) staan nog een aantal voorbeelden hoe een kerk in te richten.

Vleermuiskasten rondom huis

Veel vleermuissoorten bewonen van nature holle bomen. Bij gebrek aan deze natuurlijke boomholten kunnen vleermuiskasten dienen als kunstmatige verblijfplaats. Vleermuiskasten zijn echter géén nestkasten; ze worden door sommige vleermuissoorten alleen gebruikt als slaapplaats of paarplaats van één of enkele dieren en maar zelden als kraamkamer. Bij het gebruik als paarplaats roepen b.v. mannelijke ruige dwergvleermuizen (Pipistrellus nathusii) langsvliegende vrouwtjes vanuit de kast.
Vleermuiskasten zijn vooral bedoeld voor de bosbewonende vleermuizen. Typische gebouwenbewonende vleermuizen, als de gewone dwergvleermuis, laatvlieger en meervleermuis, geven een zeer sterke voorkeur aan open spouwmuren en/of ruimten achter daklijsten en dakpannen. U kunt om het huis daarom wel kasten ophangen, maar dit is vaak helemaal niet nodig. Als alternatief kunt u een aantal kleine aanpassing aan het huis maken:

• Vleermuizen kruipen het liefst weg in allerlei kieren of spleten, zoals een plank of plexiglas-plaat net onder de dankrand. Door de plank zodanig te monteren dat net 1,5 tot 2 centimeter ruimte is tussen de muur kunnen vleermuizen achter deze plank wegkruipen. Vooral dwergvleermuizen, en ruige dwergvleermuizen maken gebruik van dit soort constructies.

• Sommige huizen hebben nog echte luiken voor de ramen. Achter deze luiken kan wel een vleermuis hangen! Indien deze luiken niet meer gebruik worden kunnen deze ook omgetoverd worden tot een vleermuisverblijfplaats. De luiken worden op 2,5 tot 1,5 centimeter afstand van de muur gemonteerd (met de lamellen dicht). Kieren aan de zij-en de onderkant worden gedicht door smalle latten tussen muur en luiken aan te brengen (zie figuur).

• Sommige daken hebben naast normale dakpannen ook 'spreeuwen-pannen'. Dit soort pannen zijn in combinatie met een ruimte onder de pannen ook heel geschikt voor vleermuizen. De 'vleermuis-pan' wordt door middel van een smalle kruipplank verbonden met een vleermuiskast aan de binnenzijde van het dak. Dit soort constructies zijn alleen mogelijk bij nieuwbouwhuizen of bijvoorbeeld tijdens renovaties van het dak. Of in kerken, waar de ruimte boven het gewelf op deze manier voor vleermuizen toegankelijk gemaakt kan worden.

• Huizen met een overstekende dakrand bieden ook een uitstekend alternatief voor een vleermuisverblijfplaats. Onder deze dakrand kan een plank gemonteerd worden met inkruipspleten voor vleermuizen.

Met enige inventiviteit zijn vast nog veel meer mogelijkheden te bedenken.

NB: Vleermuiskasten zijn geen volledig alternatief voor natuurlijke boomholten en open spouwmuren. Buiten de specialistische kraamkasten om worden 'gewone' vleermuiskasten zelden gebruikt door kraamkolonies (vrouwtjes met jongen). Door de slechte isolatie zijn ze, tijdens strenge winters, ook niet geschikt voor overwinterende vleermuizen. Boombewonende vleermuizen zoals rosse vleemuizen en bosvleermuizen blijven dus 100% afhankelijk van dikwandige boomholten.

Bouwtekening en beschrijving van vleermuiskast

In de bijlagen kunt u verschillende bouwtekeningen voor vleermuiskasten downloaden. Let hierbij op de volgende zaken:

• Achterzijde: Ruwe plank van minimaal 1,5 cm dikte. Deze plank over de gehele oppervlakte van zaagsneden voorzien. Totale lengte ongeveer 60 cm.
• Voorzijde: Lengte ongeveer 40 cm. Breedte van de plank ongeveer 20 - 25 cm., net wat er voorhanden is, maat is niet kritisch. Minimaal 1,5 cm. dik.
• Zijkanten: Rachelhout (panlatten) van 2,5- tot 3,5 cm.
• Vulplaatje: om de benodigde smalle invliegopening (max. 1,7 cm.!) te verkrijgen moet de opgegeven maat nauwkeurig gehanteerd worden. De dikte van het vulplaatje is afhankelijk van de dikte van het gebruikte rachelhout voor de zijkanten.
• Diversen: Stevig messing scharnier, wat betere kwaliteit loont zich. Stukje dakleer of loodslab voor bovenzijde. Eén of twee grote schroefogen om de kast te sluiten.

Tips bij het ophangen van vleermuiskasten

De maat van de invliegspleet is vrij kritisch (max. 1,5 cm. breed, voor grotere soorten zoals rosse vleermuis iets breder tussen de 1,8-2,2 cm), omdat anders kleine zangvogels (winterkoning en boomkruiper) de kast als slaapplaats gaan gebruiken. Vleermuizen gaan de concurrentie met vogels zoveel mogelijk uit de weg. Direct naast de vleermuiskast een vogelnestkast voor mezen hangen zorgt ervoor, doordat de mees territoriaal is, andere vogels weggejaagd worden. Zo blijft de vleermuiskast het beste toegankelijk voor vleermuizen.

• Bij vleermuiskasten tegen een huis, denk aan een mestplankje. Om te voorkomen dat vleermuismest bijvoorbeeld op een raam valt, kan op ca 1,5 meter onder de uitvliegopening een plankje van 30 cm breed worden bevestigd. Dit plankje zal de meeste keutels opvangen.
• Goed afdichten van de binnenzijde van een spouwmuur (verbinding binnenhuis en muur). Voor de ventilatie van het huis is het belangrijk dat de verbinding buitenhuis en spouwmuur openblijft.
• Bij stank is ventilatie erg belangrijk. Vaak zijn spouwmuren opgevuld met isolatie schuim, dit houdt vocht vast en dus ook stank. Het is belangrijk dat een spouwmuur kan luchten.

• Hang de kast op aan een stevige boom, liefst op een plaats waar meerdere bomen aanwezig zijn. Een groter aantal kasten, in één gebied verhoogt de kans op succes aanmerkelijk. (10 stuks per hectare)

• De hoogte waarop de kast komt te hangen moet minstens 3 meter bedragen, dit i.v.m. het vrij uit kunnen vliegen van de vleermuizen.

• Draag er zorg voor dat de vleermuizen bij het uitvliegen zo min mogelijk obstakels tegenkomen, vaak wordt bij het uitvliegen géén gebruik gemaakt van het echolocatiesysteem.

• Hang de kast(en) zo mogelijk met de voorzijde naar het zonlicht. Vleermuizen zijn echte warmte liefhebbers, de kast kan op deze wijze zoveel mogelijk zonnewarmte absorberen.

• De kast dient tochtvrij en lichtdicht te zijn.

• Hang de kast( en) zoveel mogelijk in de luwte.

• Wanneer de kast eenmaal is opgehangen hoeft hij vrijwel nooit geopend te worden. Er kan gemakkelijk en zonder verstoring worden vastgesteld of de kast door vleermuizen bezocht wordt, er zijn dan keutels aanwezig op het mestplankje aan de onderzijde.

• Vleermuiskasten dienen één keer per jaar te worden schoongemaakt, zodat de kasten niet blijvend verstopt raken met spinnenwebben en nesten van insecten. Het makkelijkste is dit te doen in de winterperiode. Controleer van te voren met een lampje of er geen vleermuis in de kast zit.

Oproep

Om ervaringen te delen, kun je project aanmelden bij https://vleermuiskasten.nl

Al vleermuizen in een kast?

Nieuwsgierig of er al vleermuizen in een kast zitten? Het is raadzaam om kasten eens per zoveel tijd te controleren. Kijk onderstaand filmpje voor tips en tricks van een ervaren deskundige. 

Attachments:

artikel_grote_vleermuiskast_erik_korsten.pdf	[ ]	15 kB
Bouwbeschrijving vleermuiskast Boshamer II 2020.pdf	[ ]	9892 kB
Bouwinstructies_Vleermuiskast_boshamer_SilvavirVK01.pdf	[ ]	6360 kB
brochure_vleermuisvriendelijk_bouwen.pdf	[ ]	2620 kB
wir bauen ein haus.pdf	[ ]	4081 kB
Zoogdier Vleermuiskasten.pdf	[ ]	774 kB

Op deze plek geven we een overzicht van vleermuis activiteiten. Het betreft vooral landelijke activiteiten zoals een cursus, kamp en excursie. U kunt zelf ook activiteiten in de gaten houden op facebook of twitter (zie link op onze homepagina). Of contact opnemen met een regionale werkgroep in de buurt. Landelijke  activiteiten sturen we ook door naar al onze leden (u kunt lid worden door een mail te sturen naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.)

Geplande activiteiten in 2020

- Nacht van de vleermuis - vrijdag 28, zaterdag 29 en zondag 30 augustus 2020. Kijk op www.nachtvandevleermuis.nl

- Vlendag (lezingen dag)- 31 oktober (mogelijk wordt deze datum ivm Corona uitgesteld)

Oude aankondigingen

- Veldwerkgroep

- Cursus 

Op zoek naar een excursie in de buurt?

De Vlen heeft alle activeiten uitgevoerd in het kader van de nacht van de vleermuis op een aparte website gezet. U kunt hier kijken voor een excursie in de buurt. De nacht van de vleermuis vindt elk jaar plaats tijdens het laatste weekend van augustus. Dan worden er door heel Nederland vleermuiswandelingen gehouden. Tijdens deze wandelingen wordt met zogenaamde batdetectors naar vleermuizen gezocht. Tijdens de activiteiten van de Nacht van de Vleermuis wordt informatie vertrekt over de waargenomen vleermuissoorten, hun voorkomen en hun gedrag. 

Op sommige locaties wordt voorafgaand aan de wandeling een lezing gegeven of vinden aanvullende activiteiten plaats. Een unieke kans dus voor jong en oud in heel Europa om meer te weten te komen over de nuttige maar voor veel mensen mysterieuze vleermuizen en ze zelfs te horen en te zien! Hieronder een impressie van het verloop van zo'n excursie.

The next level, zelf mee doen (evt met een leen detector)

Als u de smaak van vleermuizen echt te pakken heeft en zelf mee wil doen hebben we de volgende tips. De meeste regionale werkgroepen organiseren regelmatig activiteiten die met vleermuizen te maken hebben. Er bestaat ook een landelijke werkgroep, de Veldwerkgroep, deze organiseerd elk jaar een zomerkamp. Tegen kostprijs kunt u mee op kamp en mee doen met vleermuis activiteiten (alleen voor 18+). Voor jongeren bestaat de optie om lid te worden van een jeugdbond, in Nederland bestaan er twee opties: de NJN en de JNM. 

The highest level, zelf op pad (met eigen detector)

Om zelf op pad te gaan is natuurlijk eerst een batdetector nodig. Er zijn vele mogelijkheden.  Op deze pagina vind u een paar tips waar u op moet letten bij de aanschaf van een detector.  We raden aan ook eens rond te neuzen op de websites van Veldshop en  Apodemus voor een volledig assortiment van detectors.